Showing posts with label culture. Show all posts

અનાવિલોની દશા અને દિશા

લેખક: સુરેશ દેસાઇ, નવસારી

અનાવિલ બુધ્ધિશાળી જ્ઞાતિ છે એ નિ:શંક વાત છે. એની આ બુધ્ધિમતા વારસાગત છે. જો કે અનાવિલોનો વંશકાળ ચોક્કસ નથી. બ્રિટીશ શાસનમાં અનાવિલ જ્ઞાતિનું નામ ચમકતું થયું. બીજી જ્ઞાતિઓને રાવસાહેબ કે રાવબહાદુરનો સરપાવ મળતો હતો એમ અનાવિલોને ‘દેસાઇગીરી‘ મળી. બસો વર્ષ પહેલાં ‘દેસાઇઓ‘ ગણ્યાગાંઠ્યા હતા. બીજા અનાવિલો નાયક,મહેતા,વશી તરીકે ઓળખાતા. દેસાઇઓ એટલે સામાન્ય રીતે મોટા જમીનદાર ! અંગ્રેજો કે મરાઠા માટે જે મહેસુલ ઉઘરાવતા એને એમની મહેનતના બદલામાં મોટી જમીન આપવામાં આવતી. આ મોટી જમીનમાંથી થોડી જમીન દેસાઇઓ એમના સગાંવહાલાંઓને આપતા. એ બધા પછીથી પોતાને દેસાઇ કહેવડાવતા. આમ તો અનાવિલોની ઉત્પતિને રામ રાજ્ય સાથે જોડવામાં આવે છે પણ મોગલ કાળમાં કે એ પહેલાં દેસાઇઓનો ઉલ્લેખ જોવા મળતો નથી.

દેસાઇઓ ગોરા, ઊંચા અને બોલકણા હોવાથી બીજી જ્ઞાતિઓથી જૂદા પડતા. અંગ્રેજોની જેમ દેસાઇઓને પણ હુકમ કરવાનું ગમતું હોવાથી ગામની ‘પટેલગીરી‘ એ હોંશેહોંશે સ્વીકારતા. શિક્ષણ પ્રત્યે અનાવિલોને રૂચિ હતી અને શિક્ષણ દીકરાઓ પૂરતું મર્યાદિત નહી રાખતાં દીકરીઓને પણ પ્રાથમિક શિક્ષણ આપવામાં આવતું. જે અનાવિલોની ખેતીની આવક ઓછી હતી એ શિક્ષકનો વ્યવસાય સ્વીકારતા અને પોતાના સંતાનો અને ગામના અનાવિલોના સંતાનો પણ શિક્ષણ લે એવી પ્રથા એમણે પાડી હતી. શિક્ષક સિવાય રેલવે,તલાટી,કાપડ મિલોમાં પણ અનાવિલો નોકરી કરતા.

અનાવિલો ડાંગર, જુવાર, કપાસ, વાલ, મગ, દીવેલા, સીંગ વગેરેની ખેતી કરતા. શાકભાજીનો પાક લેવામાં મહેનત કરવી પડે એટલે એવા રોકડિયા પાકથી એ દૂર રહેતા. લગભગ દરેક અનાવિલને ત્યાં દૂઝાણુ(ગાયભેંસ) રહેતું અને એમાંથી રોજીંદો ખર્ચ નીકળી જતો. જેમાં બહુ મહેનત ના કરવી પડે અને મજૂરો પાસે કામ કરાવી શકાય એવા પાક લેવાનું અનાવિલો પસંદ કરતા. કેરીનો પાક લેવાનું તો પાછળી ચાલુ થયું. અનાવિલો હળપતિઓ પાસે ખેતી કરાવતા એટલે હળપતિઓ સાથે અનાવિલોના માલિક-મજુરના સબધ બંધાયા જે હજુ સુધી ટકી રહ્યા છે.

અનાવિલો ઘર અને જમીન વેચીને શહેરમાં રહેવા આવી ગયા એનાં કારણો જાણવાં જરૂરી છે.બીજા પાસે ખેતી કરાવતા હોવાથી અનાવિલોને ખેતીના ફાયદા સમજાયા નહીં. વધુ ઉત્પાદન અને વધુ આવક આપતા પાકની ખેતી કરવાનું અનાવિલો આળસુ હોવાથી એમને સૂઝ્યું નહીં. સ્વભાવે અનાવિલો આરામપ્રિય રહ્યા છે. આવશ્યકતાથી વધુ મેળવવાનો એમના સ્વભાવમાં નહોતું, અને જો મળે એ ખોટા ખર્ચ કરીને ઉડાવી દેવાતું. જમીન વેચવાનું મોટું કારણ જમીનની પહેલાં નહીં સાંભળેલી કિંમત હતું. ૧ વિઘું જમીનની આટલી કિંમત અનાવિલોએ પહેલાં કદી સાંભળી નહોતી. બીજું કારણ મહત્તમ અનાવિલ ખેડૂતો પાસે પાંચ વિઘાંથી વધારે જમીન નહોતી. ભાઇઓ વચ્ચે જમીન વહેંચાવાથી ઓછી થતી જતી હતી. આટલી જમીનમાંથી લેવાતા પાકમાંથી મળતી આવક પર્યાપ્ત નહોતી થતી. મોજશોખ કરવાનો તો પ્રશ્ન જ નહોતો. જમીનના આટલા ભાવ આવતાં અનાવિલોએ જમીન વેચવા કાઢી. જમીનની જે રકમ આવી એમાંથી શહેરમાં ઘર લઇને વધેલી રકમ બેંક/પોસ્ટમાં મૂકી.લગભગ વાડીગામો અને ચોર્યાસી અને ઓલપાડ તાલુકાને બાદ કરતાં ૭૦% અનાવિલો શહેરમાં રહેવા આવી ગયા. ૨૪ કલાક વીજળી, સિનેમા,નાટક, ટીવી, હૉટલોમાં નાસ્તો અને સાંજે જમવાનું, અંગ્રેજી ભણતર,રાજકારણ –આ બધાં કારણો ગામો તૂટી જવાના કારણો બન્યાં. દક્ષિણ ગુજરાતમાંથી કણબીઓ જમીનજાગીર છોડીને અમેરિકા જતા રહ્યા એ રીતે અનાવિલો પણ ગામ છોડીને શહેરમાં જતા રહ્યા. શહેરોમાં જઇ વસેલો અનાવિલ કામવિહોણો બની ગયો.યુવાનો દિશાહીન બન્યા, લગભગ બધા અનાવિલ યુવાનો ગ્રેજ્યુએટ તો છે જ, પણ ગ્રેજ્યુએટને નોકરી મળવાનું હવે મુશ્કેલ બની ગયું છે ત્યારે શું કરવું એ પ્રશ્ન બની ગયો છે.

અનાવિલોની અત્યારની સ્થિતિ જોઇએ તો લગભગ ૧૫% અનાવિલો વરીષ્ઠ નાગરિકો છે. ૨૦% ૩૫ વર્ષથી ૫૫ વર્ષના આધેડ કે પ્રૌઢ અનાવિલો છે. અનાવિલોની કુલ બે લાખની વસતિમાં ૧% ડૉક્ટર, ૨% એડવૉકેટ,સી.એ,ટ્યુટર વગેરે ૪% એન્જિનિયર, ૨% શિક્ષકો, ૫% વ્યવસાયિકો, ૪% વિદેશમાં વસતા અનાવિલો, ૩૦% ખેડૂતો, ૧૦% નોકરિયાતો(બેંકો,વીમા કંપનીઓ,પ્રાઇવેટ અને લીમીટેડ કંપનીઓ) થોડા બેકારો અને ગૃહિણીઓ છે. ૫% અનાવિલોને બાદ કરતાં બધા સામાન્ય સ્થિતિના છે. અનાવિલોની આર્થિક સ્થિતિ ધીમેધીમે બગડતી જાય છે.


લગ્ન,જનોઇ, ધાર્મિક વિધિઓ પાછળ અનાવિલો મોટા ખર્ચ કરતા થયા છે. યજ્ઞોપવિતની વિધિ બિલકુલ અર્થહીન હોવા છતાં પરંપરાના નામે હજુ વળગી રહ્યા છે.સંતાનોના ઇન્ટરકાસ્ટ મેરેજને અનાવિલો ખુશીથી સ્વીકારે છે. અનાવિલો પ્રગતિશીલ વિચારધારા ધરાવતા હોવાનું કહેવાય છે પણ મૃત્યુ પછી યોજાતી શ્રાધ્ધ વિધિને હજુ વળગી રહ્યા છે.મેડીક્લેઇમ જરૂરી હોવા છતાં એનાથી અળગા રહે છે.ગરબા અનાવિલોની સંસ્કૃતિ છે અને ગરબાને અનાવિલો વળગી રહ્યા છે.શિવરાત્રિ,રામનવમી વગેરે તહેવારો ઉજવે છે પણ દિવાળીમાં ફટાકડાનો ખર્ચ,સાથિયા,મિષ્ટાન્ન, ભાઇબીજ વગરેનું ચલણ ઓછું થઇ ગયું છે. લગ્નો હજુ પણ સમયસર-મુર્હુત પ્રમાણે યોજાતાં નથી અને ડીજે પર જુવાનિયાઓ અને સ્ત્રીઓ કલાકો સુધી નાચતા રહે છે.

અનાવિલોએ પ્રિવેડીંગ ફોટોશુટ અને લગ્ન પહેલાં દીકરીને સાસરે રહેવા મોકલવા જેવી જોખમી પ્રથાને અપનાવી લીધી છે.દક્ષિણ ગુજરાતના દરેક નાનામોટા શહેરોમાં અનાવિલ મંડળો હોવા છતાં લગ્નપ્રથામાં સુધારા કરવા બાબતે કોઇ વિચાર થતો નથી. અનાવિલ મંડળોમાં સક્રીય સભ્યોની સંખ્યા ખૂબ અલ્પ પ્રમાણમાં છે.ગરબા ઉત્સવમાં હજારો યુવકયુવતી અને આધેડ વયના અનાવિલો ભેગા થાય છે પણ એ સિવાય સામાજિક કાર્યોમાં કોઇને રસ નથી પડતો.અનાવિલ મંડળો રચનાત્મક પ્રવૃતિઓના અભાવે નિષ્ક્રીય બની જાય છે

અનાવિલો હજુ પણ આડંબરી છે. આડંબરી હોવાના કારણે એમને કોઇની આગેવાની સ્વીકાર્ય નથી હોતી. આડંબર,તોછડાઇ ઉપરાંત હોશાતોશી અને અદેખાઇ અનાવિલોના લોહીમાં વહે છે.બહુ ઓછી બાબતોમાં અનાવિલો વચ્ચે સહમતિ સધાતી હોય છે. અનાવિલોને સંગઠિત કરવાનું સરળ છે પણ એમને સક્રીય કરવાનું કામ કઠણ છે. વાદવિવાદ,પોતે જ ખરા હોવાની મમત, જીદ,પદ લાલસા અનાવિલોનો મૂળગત સ્વભાવ છે.રાજકારણમાં અનાવિલોને રસ છે પણ એમનો ત્યાં કોઇ ભાવ નથી પૂછાતો.બહુ નાની સંખ્યા હોય એવી જ્ઞાતિઓ સંપીલી હોવાના કારણે આગળ નીકળી જાય છે અને અનાવિલો પાછળ રહી જાય છે.

અનાવિલોને ભૂતકાળ નડે છે. ભૂતકાળમાં અનાવિલની સામાજિક પ્રતિષ્ઠા હતી, જમીનદારી હતી,શિક્ષણ હતું, મહત્વનાં સ્થાનો ઉપર પદ શોભાવતા હતા,રીતિરિવાજોમાં અગ્રસર હતા,શિક્ષણ અને ખેતીના અભાવે બીજી જ્ઞાતિઓ આર્થિક રીતે પાછળ હતી ત્યારે અનાવિલો ખાધેપીધે સુખી હતા.પણ આળસ,અહંકાર, તોછડાઇ અને સામાજિક બદલાવ સાથે એડજસ્ટમેન્ટ સાધવાની અનીચ્છાએ અનાવિલો પાછળ પડતા ગયા.

અનાવિલોએ પોતાની જ્ઞાતિને વિકાસના પંથે લઇ જવાના ઉપાયો વિચારવા જોઇએ.


લેખક સુરેશભાઈના બીજા લેખો 

મહાજનપદો

ભારતીય ઇતિહાસના જિજ્ઞાસુ માટે સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ (ઈ.પૂ. ૨૫૦૦ - ૧૭૫૦) બાદ વૈદિક સંસ્કૃતિની વાત (ઈ.પૂ. ૧૫૦૦ - ૬૦૦) સમજ્યા પછીનો ભારતીય રાજકીય ઇતિહાસ સમજાવવા માટે મહાજનપદોની વિગતો જાણવી પડે. કદાચ મહાજનપદો આપણી જાણ મુજબનો પ્રથમ વ્યવસ્થિત નોંધાયેલ લેખિત ઇતિહાસ છે, એમ કહીએ તો ખોટું નથી. તો ચાલો પ્રથમ ભારતીય ઇતિહાસમાં મહાજન પદોની માહિતી લઈ વિગતે જાણીએ.

મહાજન પદો (ઇ.સ.પૂર્વે ૬૦૦ - ૪૦૦) 
મૌર્ય યુગ પૂર્વે નો સમય 
  1. ગણતંત્ર (Republican): રાજ્ય તંત્રના કેન્દ્રસ્થાને રાજા નહીં, પરંતુ જનગણે ચુંટેલા સભ્યોની પરિષદ હતી.રાજ્યતંત્રના નિર્ણયો સંથાગારમાં મળતી પરિષદના સભ્યો નિયત પ્રકારની લોકશાહી પદ્ધતિથી કરતા. બેઠકમાં સભ્યોના આસનોની વ્યવસ્થા રહેતી. ઓછામાં ઓછી અમુક સભ્યોની હાજરી (કોરમ) ફરજિયાત આવશ્યક ગણાતી. પ્રસ્તાવ ત્રણ વાર મોટેથી રજૂ કરાતો-મોટેથી નિયમપૂર્વક વાંચન પછી એની સામે કંઈ વાંધા રજૂ ન થાય તો પ્રસ્તાવ સર્વાનૂમતિથી પસાર થયેલ ગણાતો. મતદાન માટે ખુલ્લી, કાનમાં કહેવાની અને જુદા જુદા રંગની શલાકા (સળી ) ઉપાડવાની એમ ત્રણ પદ્ધતિઓ પ્રચલિત હતી.
  2. વારસાગત (Hereditary): રાજા નો પુત્ર વારસદાર તરીકે રાજા બનતો.


સામાજિક સ્થિતિ

સમાજ વ્યવસ્થામાં ચાર વર્ણાશ્રમ પદ્ધતિ વધારે પ્રચલિત હતી. બ્રાહ્મણ અને ક્ષત્રિયોનો દરજ્જો ઊંચો મનાતો.શુદ્રોને અસ્પૃશ્ય અને ખાણીપીણીમાં જુદા રખાતા, ઉપરાંત ગુલામી જેવા કામો કરવાતા.

ચાર વર્ણો: અધ્યાપન, યાજન અને પ્રતિગ્રહ બ્રાહ્મણોનો વિશિષ્ટ ધર્મ ગણાયો. તો શસ્ત્રાજીવ અને ભુતરક્ષણ ક્ષત્રિયનો વિશિષ્ટ ધર્મ મનાયો. કૃષિ,પશુપાલન અને વાણિજ્ય વૈશ્યનો વિશિષ્ટ ધર્મ બન્યો. છેલ્લા શુદ્રોને ત્રણવર્ણના લોકોની સેવા,કારૂકર્મ અને કુશીલકર્મ જેવા નિમ્નકાર્યો મળ્યા.

ચાર આશ્રમો: આ જ રીતે જીવનની ચાર અવસ્થાઓમાં પ્રથમ બ્રહ્મચર્ય વિદ્યાપાર્જન માટે ગણાવી. ગૃહસ્થ સામાજિક જીવનની બીજી અવસ્થા ગૃહસ્થાશ્રમ હતી. ગૃહસ્થ અધ્યયન, યજન, દાન અને અર્થોપાર્જન દ્વારા મહાયજ્ઞો દ્વારા ઋષિ, દેવ,પિતૃ ,મનુષ્ય અને ભૂત પ્રત્યેના કર્તવ્યો અદા કરતો. વાનપ્રસ્થાશ્રમમાં મનુષ્ય ગૃહસ્થ જીવનમાંથી નિવૃત્ત થઈ તાપસ જીવનની ચર્ચા અપનાવી સન્યાસાશ્રમમાં સંસારિક બંધનો ત્યાગી સંન્યાસ ધારણ કરી પરિવ્રાજક ધર્મ અપનાવી ગૃહસ્થોને આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શન આપતો.

સ્ત્રી: સ્ત્રીઓ ગૃહિણી બની ગૃહકાર્ય, કુટુંબના સભ્યોની કાળજી અને પતિની સેવા કરે તે અપેક્ષિત ગણાતું. પુત્રીને શિક્ષણ અપાતું. વિવાહ સંબંધમાં કન્યાને વર (સ્વયંવર દ્વારા) પસંદકરવાનો હક રહેતો. શીલ અને લજજા કુલાંગનાનાવિશિષ્ટ ગુણ ગણાતા. કોઈ સ્ત્રી ગણિકા કે નગરવધુ તરીકે જીવન જીવતી તો કોઈ સ્ત્રી પરિવ્રાજિકા, ભિક્ષુણી કે સાધ્વીનું જીવન અપનાવતી.

ગુલામી (દાસત્વ)ની પ્રથા ચાલુ હતી.

લગ્ન: વિવાહની પ્રાચીન ભારતમાં આઠ પદ્ધતિઓ પ્રચલિત હતી. 
  1. સ્વયંવર: કન્યા જાતે પતિને પસંદ કરે.
  2. આર્યવિવાહ: ગોદાનના બદલામાં મેળવાતી કન્યા સાથે લગ્ન 
  3. ગાંધર્વ વિવાહ: પોતાની પરસ્પર પ્રીતિથી યોજાતા સંબંધ પછી લગ્ન 
  4. દૈવ વિવાહ: ઋત્વિજને અપાતા કન્યાદાન દ્વારા લગ્ન 
  5. રાક્ષસ વિવાહ: કન્યાને બળાત્કારે ઉપાડી જઈને લગ્ન 
  6. પૈશાચ વિવાહ: ઊંઘતી, મત કે ઉન્મત કન્યાને પરણી જવાની બળજબરી
  7. આસુરવિવાહ: દ્રવ્ય આપી મેળવાતી કન્યા સાથે લગ્ન 
  8. બ્રાહ્મવિવાહ: કોઈપણ પરિગ્રહ કે અપેક્ષા વિના વિભૂષિત કન્યાનું દાન દેવાતા લગ્ન

પુરુષોમાં અનેક વિવાહની છૂટ હતી.

કન્યાના લગ્ન ૧૬ વર્ષથી પુખ્ત વય પછી થતો. સ્ત્રીઓમાં વૈધવ્ય બાદ પુનર્વિવાહ થઈ શકતા. 

નંબરરાજ્યરાજધાનીરાજારાજ્યનો વિસ્તારનોંધ
અંગ (બિહાર)ચંપાનગરી (હાલનું બિહાર)દધિવાહનઆધુનિક બિહારના ભાગલપુર અને મુંગેર જીલ્લા
મગધ (દક્ષિણ બિહાર)ગિરિવ્રજ (રાજગૃહ)બિંબિસાર (અજાતશત્રુ)પટના અને ગયા જીલ્લોરાજગાદી માટે પિતૃહત્યા
કાશી (દક્ષિણ- પૂર્વ ઉત્તર પ્રદેશ)વારાણસીબ્રહ્મદત્ત-શિલ્પ, વેપાર અને સમૃદ્ધિ માટે પ્રસિદ્ધ હતું.
કૌશલ (ઉત્તરપ્રદેશ નું હાલનું અવધ) ઈ.પૂ. ૪૮૧ઉત્તરે: શ્રાવસ્તી
દક્ષિણે: કુશાવતી
પ્રસેનજિત પૂત્ર વિદુરથઆધુનિક ઉત્તરપ્રદેશ ના સાકેત, અયોધ્યા અને શ્રાવસ્તીા- મગધના રાજા અજાતશત્રુ જોડે પુત્રી પરણાવી
- અજાતશત્રુ જમાઈ
 - પિતા ને પદભ્રષ્ટ કરી પુત્ર વિરુદ્ધ રાજા બન્યો.
વજિ (વ્રજી)
વિદેહજનપદ
વૈશાલી જનપદ
વૈશાલી (મિથિલા)-બિહાર, નેપાળ- આઠ નવ ગણરાજ્યોના સમૂહ (સંઘ)
- વિશ્વના પ્રાચીનત્તમ ગણરાજ્યના જન્મદાતા
મલ્લ
હિમાલયની તળેટીમાં (ઉત્તર પ્રદેશ)
કુશિનારા અને પાવા-ગોરખપુર જિલ્લો દેવરિયા-ગોરખપુરનો વિસ્તારઆઠ-દસ  ગણરાજ્યોનો સમૂહ
ચેદિ (ચેતી)ઉત્તર ચેદી: નેપાળ
દક્ષીણ ચેદી: બુંદેલખંડ
-યમુના અને નર્મદા નદી વચ્ચેનો પ્રદેશ અને મધ્યપ્રદેશ(બુંદેલખંડ) (U.P. and M.P.)
વત્સકોસાંબી (હાલનું પ્રયાગ)-ઉત્તરપ્રદેશ (અલ્હાહાબાદ ) પ્રયાગની આજુબાજુનો પ્રદેશ
કુરુ (હરિયાણા)હસ્તિનાપુર અને ઇન્દ્રપ્રસ્થ-થાનેશ્વર, બરેલી અને મિરત જીલ્લો
૧૦પંચાલ (ઉત્તરપ્રદેશ)ઉત્તર પંચાલ: અહીછત્ર (બરેલ જીલ્લો) દક્ષિણ પંચાલ: કામ્પીલ્ય (ફારુખાબાદ જિલ્લો)-બંદાઉં, બરેલી અને ફારુખાબાદ જીલ્લો
૧૧મત્સ્ય
રાજસ્થાન
વિરાટ (જયપુર નજીક)-રાજસ્થાનના અલ્વર, ભરતપુર અને જયપુર જીલ્લા
૧૨સુરસેન (ઉત્તરપ્રદેશ)મથુરા-કુરુ ની દક્ષિણ અને ચેદીનો પશ્ચિમોત્તરભાગ
૧૩અશ્મક
દક્ષિણ ભારતમાં ગોદાવરી નદીના કિનારે
પૈઠણ-ગોદાવરી નદીનો તટવર્તી પ્રદેશ
૧૪અવંતી (માળવા)
મધ્યપ્રદેશ
ઉજ્જૈનપ્રદ્યોત-
૧૫ગાંધાર
પશ્ચિમ પાકીસ્તાન
તક્ષશિલા-પાકીસ્તાન અને અફઘાનીસ્તાનના પેશાવર અને રાવલપીંડી જીલ્લાા
૧૬કામ્બોજ (પછછીમ પાકિસ્તાન)રાજૌરી (હઝારા જીલ્લો)-જમ્મુ કાશ્મીરના પ્રદેશ દ્વારકા મુખ્ય નગરી
-આ ઉપરાંતના જનપદો-કૈકેય મદ્યકસિન્ધુ – અંબાઈ- આન્ધ્ર, દ્રવિડ, સિની કલીંગ, સિંહલ, વિદર્ભ

મગધ સામ્રાજ્ય



I. હર્ચક વંશ 

સ્થાપક: 
  1. બિમ્બીસાર (ઇ.સ.પૂર્વે  ૫૪૪ - ૪૯૨) 
  2. અજાતસત્રુ (ઇ.સ.પૂર્વે  ૪૯૨ - ૪૬૦) 
  3. ઉદયન (ઇ.સ.પૂર્વે  ૪૬૦-૪૪૪) 
  4. નન્દીવર્ધન 
  5. મુંડ
  6. મહાનંદી
  7. અંતિમ શાસક: નાગદશક

II. શિશુ નાગવંશ (ઇ.સ.પૂર્વે  ૪૧૨ - ૩૯૪) 
સ્થાપક:
  1. શીશુનાગ (ઇ.સ.પૂર્વે  ૪૧૪ - ૨૯૪)
  2. કાલશોક
  3. અંતિમ શાસક: નંદીવર્ધન

III. નંદવંશ (૩૪૨-૩૨૨ BC)
સ્થાપક: 
  1. મહાપદ્યનંદ
  2. અંતિમ શાસક: ધનનંદ

મગદ સામ્રાજ્ય ૧૬માંથી ૪ અને ૪માંથી એક માત્ર મોટું મહાજનપદ બન્યુ!

મગજ સામ્રાજ્યના વિકાસના કારણો
  1. ભૂગોળ રાજધાની રાજગીર પર્વતોથી રક્ષાયેલ
  2. યુદ્ધમાં પ્રથમવાર હાથીના ઉપયોગ
  3. વિકાસ પામેલા સમાજ
  4. બિમ્બીસાર અને અજાતસત્રું જેવા સાહસિક અને મહત્વાકાંક્ષી રાજા
  5. લોખંડના હથિયારો બનાવ્યા લોખંડના ખાણોની શોધ પછી લોખંડના હથિયારો બનાવ્યા.
કરુણ હકીકત : અજાતશત્રુથી નાગદશક સુધીના બધા રાજા પિતૃહત્યા કરીને ગાદીએ આવ્યા હતા.
હર્ચકવંશ 
  • બીમ્બીસાર (ઇ.સ.પૂર્વે  ૫૪૪-૪૯૨): સંસ્થાપક મહાત્મા બુદ્ધના મિત્ર અને સંરક્ષક હતા.સામ્રાજ્યમાં ૮૦૦૦૦ ગામો હતા. બીમ્બીસાર અંગના શાસક બ્રમ્હ્દત્તની હત્યા કરી મગઘમાં ભેળવી દીધું ઉપરાંત તેને લગ્નથી કાશી દહેજમાં કૌશલના રાજાએ આપ્યું.
  • રાજધાની : રાજગૃહ 
  • અજાતશત્રુ (ઇ.સ.પૂર્વે  ૪૯૨ - ૪૬૦): બિમ્બીસારની હત્યા કરી રાજા બન્યો. કૌશલ અને વૈશાલીના યુદ્ધમાં “મહાશીલાકન્ટક અને રથમુસલ” જેવા હથીયારો વાપરી જીત મેળવી મજ્જીઓંના સંયુક્ત ગણસંઘને પણ હરાવ્યુ. રાજધાની પાટલીપુત્ર બનાવી.
  • શીશુનાગવંશ (ઇ.સ.પૂર્વે  ૪૧૨ - ૩૪૫): નાગદશકને પદભ્રષ્ટ કરી શીશુનાગ વંશ ની સ્થાપના શીશુનાગ વંશની સ્થાપના શીશુનાગે (ઇ.સ.પૂર્વે  ૪૧૨ - ૩૯૪) કરી શુદ્ર વંશનો રાજા જે નાગદશક નો અમાત્ય હતા તેના પછી કાલાશોક (ઇ.સ.પૂર્વે  ૩૯૪ - ૩૬૬) રાજા બન્યો નંદીવર્ધન આ વંશનો છેલ્લા રાજા હતો.
  • નંદવંશ (ઇ.સ.પૂર્વે  ૩૪૪ - ૩૩૪): મહાપદ્યનંદ નંદવંશના સ્થાપક બન્યા તેમણે કૌશમ્બી કૌશલ અવંતી અને કલિંગ જીતી મગધમાં મેળવી લીધા છેલ્લા રાજા ધનનંદ ને પરાજીત કરી ચાણક્યે ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય દ્વારા મૌર્યવંશ ની સ્થાપના ઇ.સ.પૂર્વે  ૩૨૩ માં કરાવી ઇ.સ.પૂર્વે  છઠ્ઠી સદીમાં ઈરાનીઓનું અને ઇ.સ.પૂર્વે ૪થી સદીમાં ગ્રીકોનું ભારત પર આક્રમણ થયું. આર્યો મધ્યપ્રદેશ તરફ યુદ્ધ કરતા હતા ત્યારે પહેલાં ઈરાનીઓ અને પછી મેસેડોલ્ફિયાના લોકો ભારતની વાયવ્ય સરહદે ચઢી આવ્યા. 

આમ આપણે મહાજનપદોની વિગતવાર માહિતી લીધી અને તેમાંથી બનેલ મગધ સામ્રાજ્ય જાણ્યુ. ત્યાર પછી ગ્રીકો, હુણ, કુષાણો અને શક લોકોએ ભારત ઉપર ઉત્તર-વાયવ્ય સરહદે ચઢી આવ્યા તેની વાતો જાણીશું.

દક્ષિણ ગુજરાતના હળપતિઓનું લોકનૃત્ય “ઘેરીયા”

હૃદયવિણાને ઝણઝણાવીને વાત્સલ્ય, ઉત્સાહ અને કરુણભાવના સંમિશ્રણથી લોકબોલીની તાજગી, વેશભૂષા, તાલ-લય-ઢાળની એકાકારીતા(Harmony) ધરાવતું હળપતિઓની દ્વારા પ્રયોજતું લોકનૃત્ય તે ઘેરીયા.


તેની વિગતો સમજવા પહેલા હળપતિ સમાજનો પરિચય કેળવીએ.



ડૉ. પી.જી.શાહ, સ્વ.ડૉ. ઠાકોરભાઈ બી. નાયક, સ્વ.માધુભાઈ પટેલ ઉપરાંત હમણાં ડોક્ટર ઈશ્વરચંદ્ર એમ. દેસાઈ અને શ્રી વિનોદચંદ્ર જી. દેસાઈ (C.A.) દ્વારા થયેલા સંશોધનનો લેખ આપણને જરૂરી વિગતો આપે છે. જેને ડૉ. ઈશ્વરચંદ્ર દેસાઈ અને શ્રી વિનોદચંદ્ર દેસાઈએ “ઘેરીયા” નૃત્ય અને ગીતો પુસ્તક દ્વારા આપણી સમક્ષ ઠાલવી છે.

હળપતિ કોમના લોકોનું મૂળ વતન આફ્રિકાની પૂર્વ પટી મનાય છે. તેમના રક્તબીજ આફ્રિકાના નીગ્રો ને મળતા આવે છે તેમની શરીર રચના હોઠ, કપાળ આંખો કે રૂપરંગ નીગ્રો ને મળતા આવે છે. તેઓના મૂળ રાઠોડ રાજપૂત સમાજના છે ૧૯૪૯ માં વેડછીના જુગતરામ દવે એ તેમને હળપતિનું સર્વસ્વીકૃત નામ આપ્યું તે પહેલા તેઓ દુબળા તરીકે ઓળખાતા. દુબળા શબ્દ પરથી આવ્યો છે જેને અર્થ વળે નહીં તેવા, અફર જક્કી થાય છે. એમણે લીધેલ નિર્ણય બદલવો મુશ્કેલ. શરીર અને મનથી અવિકસિત કે અર્ધ વિકસિત હોવાથી પણ દુબળા સંબોધન અર્થસુચક છે. સાતેક લાખની વસ્તી ધરાવતા હળપતિ જંગલ, પર્વત કે દરિયાકિનારે વસતા નથી પરંતુ દક્ષિણ ગુજરાતના ભરૂચ, સુરત, નવસારી અને વલસાડ જિલ્લાના ફળદ્રુપ મેદાનમા જ રહે છે.

ઘેરીયો એટલે ઘેર બાંધીને લોકનૃત્ય કરતો હળપતિ.
૨૦ થી ૨૫ ના ટોળામાં લાક્ષણિક નૃત્ય ગાતા ગાતા કરનારુ નૃત્ય એટલે ઘેરિયા નૃત્ય.


ઘેરિયા લોકનૃત્યના આયોજન, પહેરવેશ અને ઘેરીયા નૃત્યના કલાકારો નું સંક્ષિપ્ત-મુદ્દાસર પરંતુ સંપૂર્ણ વર્ણન કરવાનો આ લેખનો મારો આશય છે. તે પહેલા ચાલો, લોકનૃત્યના ગીતો સમજીએ.



માનવજીવનના વિધવિધ પ્રસંગોની નૃત્યમય અભિવ્યક્તિ દર્શકોના ભાવ વિશ્વને આંદોલિત કરે છે તેમાં માનવ જન્મથી માંડીને મૃત્યુ પર્યંતના ગીતોનું નિર્દર્શન લોકભોગ્ય શૈલીમાં નિરૂપિત થવાથી નાટ્યાત્મક પ્રભાવ પેદા થાય છે.


ઘેરીયા દ્વારા ગવાતા ગીતો

“સામરેક મોરચા” કે “હાં રે હાં ભાઈ” શબ્દોની પૂનરુક્તિ કે પછી “ઘોડીએ ચયઢા ભીલા ભીલ” ની રમઝટ સાંભળીએ તો જ ઝમક આવે. દાંડિયાનો અવાજ, કમરે રણકતી ઘૂઘરમાળ, જોરથી બુટ પહેરેલા પગની જમીન પર થપાટ સાથે ઢોલ-મંજીરા અને ગાનનું મિશ્રણ માદક સમારંભ ન પેદા કરે તો જ નવાઈ!

પ્રવેશ સમયનું ગીત:

કિયાતે ઝાંપાને કેવી ઝાંપલી રે,
મગનભાઇના મોલ બતાવે રે

ઘેરીયાના પડાવ: વીરનું પરાક્રમ દર્શાવતું પ્રશસ્તિ કાવ્ય. ગરબામાં ઈતિહાસ.

લગ્નમાં ઘેરીયા ગીત:

ઘોડીએ ચડ્યા ભીલો ભીલ “હમરેક મોરચા”

હમરેખ= એય સાંભળે છે કે?
મોરચા= બાળક, બચ્ચા

પારણું: સંતાન પ્રાપ્તિ માટે, ખોળો ભરવા કે નાના બાળને ઝુલાવવાના ગીતો

“વાવલીએ વધ્યા રે ગોરી ના પેટ જો નવમે માસે જનમીયા બાળ ગોપાળજો”

માતાના ગરબા:

મા પાવા તે ગઢથી ઉતર્યા માં
માનો ગરબો રે રમતો રાજને દરબાર


વાસંતી ઘેર

નર્મદા જિલ્લામાં નાંદોદ, ઝઘડિયા અને નેત્રંગ વિભાગમાં સુરત-વલસાડ જિલ્લા જેવા જ નૃત્યો પુરુષ હળપતિઓ કરે છે પરંતુ, નાંદોદના દક્ષિણ ભાગે ડેડીયાપાડા અને બેડવાણ પંથકમાં સ્ત્રી પુરુષો સંયુક્ત ઘેર બનાવી પોતાની રસ રુચિ પ્રમાણે વસ્ત્રાલંકાર પહેરી એકબીજાની કેડે કે ખભે હાથ બાથ લઈને ભેરુ બાંધો કરીને વર્તુળાકારે સર્પાકારે કે અનિયમિત આકારોમાં ઘેર રમે છે. અહીં દાંડિયા નથી પણ પશુઓની માફક ઠેકડા મારી કે વિવિધ ચાળાઓમાં ઘેરીયા નૃત્ય કરે છે. આ નૃત્ય હોળી દરમિયાન ભજવાય છે.

ઘેરીયા

દક્ષિણ ગુજરાતનાં હળપતિઓ દ્વારા યોજાતા ઘેરીયા નૃત્યમાં થતી ઘેરમા જોડાવાની શરતો:
  • એક માસનું બ્રહ્મચર્ય
  • માંસ-મદિરા ત્યાગ
  • સંયમિત આચાર સંહિતા
  • માતૃભક્તિ માતૃશક્તિની આરાધના
  • “હા રે હા”નું કોરસ, ઘુઘરાનો રણકાર, પુરુષ દ્વારા સ્ત્રીનો પહેરવેશ
  • બધાનું મિશ્રણ ધરાવતું, માતાની આરાધના માટે દક્ષિણ ગુજરાતના હળપતિઓની ભક્તિનૃત્ય ધરાવતું આદિવાસી નૃત્ય


આયોજન

  • ઘેર બાંધવાનો હળપતિ કોમ દ્વારા નિર્ણય
  • ૨૦-૨૫ ઘેરીયાઓની પસંદગી
  • નૃત્યના વિવિધ પ્રકારના પાત્રોની વરણી
  • એક મહિના માતાજી આરાધના-બ્રહ્મચર્ય-માંસાહાર-મદિરા ત્યાગ અને પ્રેક્ટિસ

લોકવાયકા

ઘણી બધી વાયકાઓ છે તેમાંથી બે:
  1. લીલારાણી નામની રાણીને યુવાન રાઠોડે લગ્ન કરવાનો ઇનકાર કર્યો. રાણીએ તેને પામવા ઉગ્ર તપ કર્યું. તુળજા ભવાની માતાએ રાણીને પ્રસન્ન થઈ ને ઘેરીયા રાસના વેશમાં સજ્જ થઈને રક્ષણ બક્ષ્યુ હતું. આ ઘેરીયા રાસની યાદ માં ઘેરીયા રાસ રમાય છે.
  2. પાવાગઢના ચાંપાનેર પર મુસ્લિમોએ આક્રમણ કરીને લોકોનું ધર્માંતરણ કરાવતા ધર્માંતરણથી બચવા રાઠોડ પાવૈયાનો વેશ ધારણ કરી ઘેરીયા નૃત્ય કરતા છટકી ગયા. ત્યારથી ઘેરીયા નૃત્ય પરંપરા ચાલુ થઈ.




પહેરવેશ

અર્ધનારી વેશ: ઘેરીયા નૃત્યમાં વેશમાં મહિલાઓનો વેશ અને શૈલી પુરુષોનો એવું સંયોજન હોય છે.
  1. ત્રણ સાડીનો વેશ: એક સાડી માથા ઉપર ફેંટારૂપે, બીજી સાડી કમરના ઉપરના ભાગે કબજાની ઉપર વાળીને ખભા ઉપર બાંધેલા હોય છે ત્રીજી સાડી કમરની નીચે ડબલ ફાડના ધોતિયાની શૈલીથી પહેરાય છે.
  2. શણગાર: કંઠમાં મણકા અને મોતીની ગળામાં ગલગોટાનો હાર, પગમાં બૂટ-મોજા, કમરે ઘૂઘરા , કેડે કંદોરો, આંખે કાજળ, પગમાં ઝાંઝર, કાનમાં લટકણીયા, હોઠે લાલી ઉપરાંત ગોગલ્સ. એક હાથમાં મોરપીંછ નો ઝૂડો- બીજા હાથમાં દાંડીયો




ઘેરીયા કલાકારો
  • ઘેરીયો:  એક હાથમાં બાવળ કે શીસમનો દાંડીયો અને બીજા હાથે મોરપીંછનો ઝૂડો- રમત રમનાર અને નૃત્ય કરનાર.
  • કવિયો: વેશ પુરુષનો (ઘેર મંડળીના નેતા): ખમીસ, બંડી કે કોટ, માથે સાફો કે ફેટો. એક હાથમાં મોરપીંછ નો જુડો બીજા હાથમાં છત્રી.
  • પ્રસંગ પ્રમાણે ગીત ગવડાવનાર કવિયો ઘેરીયાઓને રમાડે તે નાયક-માર્ગદર્શક.
  • ગભાણીયો: ઘેરીયાઓને સાજ-સજ્જ કરી તૈયાર કરનાર.
  • વાધ્યવાદકો: થાળી વાળો, મંજીરા વાળો, ખંજરી વાળો અને તબલચી કે ઢોલક વાળો
  • બગલી વાળો: લાંબી લાકડીવાળો- લાકડીના ઉપરના છેડે ખમીશ કે બંડી રૂપે ડગલી લટકાવીને વસ્ત્રદાન માંગે છે. બગલીવાળો ઘેરને નજર લગતા રોકે છે.
  • ઘોડી વાળો: જોકર: લોકોનું મનોરંજન કરનાર લાકડી ઉપર લાકડાના ઘોડાનું માથું લઈને ઘોડેસવારી કરતો હોય તેમ ઘેરની ફરતે ફરી લોકોને હસાવનાર.
  • તરકટિયો: તરકટ કરીને લોકોને હસાવનાર
  • કાળી બિલાડી બનેલ ઘેરીયો: બિલાડી નો વેશ, શરીર ઉપર કાળો રંગ ચોપડીને પાછળ પૂંછડી લગાવી બિલાડી બનનાર ઘરમાં જઈને ભૂત પ્રેત ઘરમાંથી ભગાવનારી પરંપરા નિભાવે છે.


આમ માતાની આરાધના સાથે લોકોનું મનોરંજન કરાવતું દક્ષિણ ગુજરાતના હળપતિઓ દ્વારા કરાતું લોકનૃત્ય તે ઘેરીયા. આ જોઈને જનસમૂહ મુગ્ધભાવે એ રસમાં તરબોળ થઈ જતો જોવા મળે છે.





સંદર્ભ:
  1. પુસ્તક: ઘેરીયા નૃત્ય અને ગીતો: પ્રિ. ડૉ. ઈશ્વરચંદ્ર દેસાઈ
  2. લેખ: ગુજરાત ૨૦૭૯ પેજ:૭૪ : ઘેરીયા: અજય મો. નાયક, પત્રકાર
  3. અશોકભાઇ પટેલ, પત્રકાર, ગણદેવી

ડૉ. ભરતચંદ્ર એમ. દેસાઈ
દેસાઈ આંખની હોસ્પિટલ, બીલીમોરા
૧૮/૧૧/૨૦૨૩

Indian Customs And Traditions

If someone dared to ask you a simple question - "Do you follow Indian customs and traditions?" Most of the time the response would be negative. Because of being impressed by (and obsessed with) the Western styles and traditions seen during the British rule and afterwards, we follow them blindly and ultimately start ignoring our rich traditions. Many of us even feel shy to observe them. We have not bothered to understand our Indian culture at all. Our traditions have a scientific, logical, historical, social, and spiritual significance.

My 2018 Accounts (On Life)

Over time, I have learnt and practised being accountable and better-organised in day to day life. That makes me disciplined and presentable with honour – any time and every time. I maintain day to day diary for the last seven years recording all the events and emotions. Reading the contents of the 2018 year diary inspired me to write the statement of account presenting activities of 365 days of the year.

Daily Routine
  • I consider my day starting at night, 9.30 PM, when I go to bed. I get up around 2:00 to 3:00 AM. That’s when I do my reading and writing work until I fall asleep again. That gives me more than 2 to 3 hours of study every night.
  • I do clinical practice as an ophthalmologist between 9.30 AM to 1:00 PM in the morning and 4.30 to 7:00 PM in the evening. Yes, after lunch, between 1.30 to 4:00 PM there is a compulsory sleep, the classic after siesta, for about two hours.
  • Morning hours, between 7:00 to 9.30 AM are “no work” time, spent in getting ready, reading newspapers and having tea-breakfast. How much time should one give for newspapers, I often wonder.
  • I spend 7:00 to 9:30 PM in front of the television – watching entertainment serials and news.

Reading and Writing
  • My only hobby – I can boast of – is reading and writing. I keep on reading the books, make short notes and then present the book-review as an article on my blog. Learning to Say No, India Vs Pakistan – Why Are We Not Friends, Morarji Desai, History of Jammu and Kashmir, Lord Shiva, Parvati, Karthikey and Ganapati, are some of the well-received book reviews.
  • I do study and analysis by myself to publish research results - Status of Senior Citizens and Accidental Marriage of a Daughter are such presentations.
  • I have written tour diary following a visit to Kankaria Festival, Ahmedabad and visit to the Taj Mahal, Agra.
  • I was felicitated as an achiever at Centenary Celebration of my high school, D.C.O., Killa Pardi – the article following that event describes my high school life 50 years back.
  • I have written 215 articles so far and my son Rahul presented them with pictures at “blog.drbharatdesai.com.” More than 300,000 visitors all over the world have read them and a few of them sent responses. One of my readers, Nirali Desai from Ahmedabad, was inspired to prepare an illustrative work on Anavils, after reading my blog article on the subject. This year 15 such articles were published.
  • In addition to being a life patron at J. B. Petit Library, Bilimora and Sayaji Vaibhav Library, Navsari, I have my own treasure of books. When I decide to buy a book, my son Rahul orders it online and purchases the said book.
  • During 2018, I have read and re-read books on Mahabharat, Bhagavad-Gita and Ramayana. I have prepared a summary of them to be published for eager readers.
The Book I Like (ભારત વિ. પાકિસ્તાન: આપણે મિત્રો કેમ નથી?)
  • Guzder Library, Gandevi team comprising of Prin. Ashvinbhai Patel, President Thakorbhai Naik, Secretary Jayantibhai Mistry and Vice President Jyotiben Desai have been organizing lectures on the book-review every month on second Saturday at 4.30 PM for the last 52 months. I have joined them for more than two years by now. Dr Pravinbhai Gilitwala, Dr Naliniben Gilitwala, Piyushbhai Dharaiya and I have formed a four-person team. We attended six meetings last year. The orator speaks on one book for about an hour and later there is discussion. I enjoy these events. I write my feedback to them. This has given me friends like Jay Vashi, Dipak Desai, Chhayaben, Jasubhai Naik and Hetalben. The 50th episode of this series was unique - Desai Musical Orchestra presented their book review with film songs.
Jalnagarians
  • The residential society we stay at is 30+ years old and nearly 70 families have been staying from the beginning. We meet nine nights during Navratri and Dussehra is celebrated with dinner of the 150-170 residents, more than 70 participate regularly. This year also we had 10 days gathering at early night with Ras-Garba. We come to learn more and more about one another every year.
  • In the North-West corner of Jalnagar Society, 11 eleven houses and ~40 residents have made a unique family, meeting regularly on our terrace. Either we eat Khichdi-Kadhi, Ubadiya-Jalebi, Ragada-Patties, Pav-Bhaji or anything like that prepared by ourselves. Ketan-Kamal and Mehul are the key members volunteering their services and managing the whole show.
  • This year, three of our members passed away and we were together with their family all throughout, till the last rites are performed. While making them feel comfortable and eat, we eat together and stay with them - a rarely seen togetherness is seen here.
  • We celebrated 90th birthday of Sharda-Ba on 27-Jul-2018. Our family also gathered to say good-bye to Shiv Vashi going to Canada for higher education. We blessed him on 03-Aug-2018.
Medical Meetings
  • I have attended a dozen of clinical meetings organized by Indian Medical Association (IMA) Bilimora. During such meetings, I get the fellowship of the friends around and increase in the general medical knowledge. I just do not go for the dinner offered. We also have the South Gujarat Ophthalmic Association and Valsad Area Eye Surgeon Group. I had four-to-five occasions to attend them.
Senior Citizens’ Club
  • Being of 60+ age, I have joined Bilimora Senior Citizens’ Club and was selected as Vice President. I take an active part in their deliberations. I have organised lectures of Sureshbhai Desai, Navsari on old-age and Dr Radha Mehta, Navsari on psychological problems of old-age. I have attended six general meetings and seven board meetings.
  • I have been active in South Gujarat Senior Citizen Society too. I attended their quarterly meeting at Navsari with Dr Bhavana. I was the key person in holding their Bilimora meeting.
  • Old-age people behave differently compared to young-age and children. I find a nice time with new friends.
Movies
  • Dr Bhavana and I have watched 21 movies in the cinema house this year! It felt like having seen one movie a week, but I was wrong.
  • We have a group of nine people, Dr Gilitwala couple, Dr Vijaybhai Desai couple, Anilbhai Desai couple and we two making eight with Prof Minu Desai, the ninth. Dr Bhavana usually contacts all of them and I bring tickets from advance booking.
  • Bilimora has only one cinema house (multiplex) and two screens showing two movies simultaneously. The audience is a big problem. Many times, even 10 patrons do not come and the show has to be cancelled. We do not face this problem nowadays because of our own group.
  • We saw many Gujarati movies as well this year, including Chal Man Jitva Jayaye, Chitkar, Reva, Shu Thayu, Swayamwar and Sharat Lagu. Nowadays they are comparable or even better than Hindi ones. On Bhavana’s birthday, we invited 14 people to see Sharato Lagu Gujarati movie and it was a great, unusual birthday celebration.
  • Every movie we go for many not be good! Actually, the pleasure and enjoyment gained during the movie depend on one’s own mood and company. I take the liberty to sleep off and on during the movie. All in all, this is one of our important pass-time activities.
Events

I find happiness in planning an event and executing it as a key person or maybe the only person.
  1. Lecture from Dr Pradip Patel, Spandan, Chikhli at Vansada on diabetes with free diabetes check-up was the first event. Lions Club Bilimora Yugma and President Ln. Shankarbhai Patel decided for this and the lecture was organized on 07-Jan-2018.
  2. Lunch Event at Old-age Home, Gandevi: on 03-Apr-2018 we organised a lunch at old-age home with gifting each resident a set of bed sheets, pillow cover and blanket, a donation on the demise of mother-in-law Dr Indumati K Desai. My wife Bhavana, her sister Sandhyaben and elder brother Rohitbhai arranged this. About 60 people including the family members, old-age home residents and friends were present.
  3. Eye Camp in Jun-2018: Dr Darshana Naik and I organised an eye camp for three days on 15, 16 and 17-Jun-2018. The patients were examined at my hospital in the morning and Jyoti Care in the evening. The income was saved for social activity.
  4. Orphanage Event on 17-Aug-2018: The principal of the orphanage informed us that the students were not interested in the study. So, to motivate them, we arranged a lecture – dialogue with Jay Vashi. As per the students’ wish, we arranged to serve pizza for dinner. The orphan children, ladies there, staff and Lions Club members made a total of 100 to enjoy the event with. Prerana Group of Chikhli with Dr Sharad Patel, Jayesh Desai and Dharmesh Kapadia helped there. We gifted a Spherehot geyser (Rs. 16000) for the use of the people at the orphanage. Dr Darshana and I contributed for the dinner.
  5. Aspee Kanya Vidyalaya, Antalia: A) Lecture from Dr Ami Yagnik, Surat on ‘Reusable Sanitary Pads and Female Genital Trac’ (on 20-Sep-2018). B) Lecture from Dr Ami Yagnik, Surat on ‘Basic Life Support and Life Skills’. Above two events gave very useful information to nearly 1200 girls on their genital functions and how to help during person-in-emergency. Our friend, Campus Director Prin. Jayshree Desai was ready to help. C) Story Telling competition on 06-Dec-2018.
  6. No to Crackers Movement on 03-Nov-2018: I wanted to do some social work and ‘noise pollution due to firecrackers during Diwali’ was the project. I prepared a leaflet to be placed in the newspapers, an information chart in the news handbills and advertised this information via Facebook and WhatsApp.
Second Life
  • I had faced a major car accident on 06-Apr-2018 at Kailas Road, Valsad. I was alone in the car and the accident caused the car to turn upside down with breaking of glasses and complete damage of the car-body including the roof. The damage was so bad that the entire body had to be replaced and the car had to be practically rebuilt. I had no injury whatsoever, because of the seatbelt I had applied. Anything could have happened, but then I believe ‘God is Great’! I had faced a similar accident in 1999 at Bharuch Golden Bridge, so is it a second life or third? I wonder.
Weddings and Yagnopavit
  • During this year, of all the invitations I received, we could attend fourteen events,
  • Yagnopavit of Devansh (my nephew Deval’s son) at Abrama, Jash (Biren’s son) at Maganwadi, Kadodara and grandson of Prin. Kishor Desai at Anavil Wadi, Gandevi were enjoyable. The wedding celebration of Ronak Ajaybhai also made a great memory to cherish.
  • Every event costs a lot of money and hard work – any debate about their worthlessness are only academic! People go on organizing them and others do not miss to enjoy them.
  • Eating too much is out of the question, but I do enjoy a variety of nice foods. DJ and high-volume orchestra are torturous, but we do see good ones also.
  • Eight birthday celebrations we attended also have the same tale. I do not like cake cutting and playing with cream-paste, but that is my problem.
Death and Condolence
  • 2018 was a year causing the death of six closed ones. The started with the sudden demise of our neighbour Rameshbhai Raval on 18-Jan-2018, later Harendramama passed away on 15-Jul-2018 to be followed by Tarunimami’s death on 13-Sep-2018. Sharda-ba and Mukeshbhai passed away on 05-Sep-2018 and 22-Oct-2018 respectively. Two deaths in the same house in a short period made us feel sorry. Our relative Janak Balvantrai Naik, Kachholi passed away on 06-Aug-2018 of heart problem. We mourned their departure for thirteen days and thereafter we are feeling their absence and loss.
  • I skip attending death funerals, condolence meetings and other rituals of not so close relatives and friends.
Tours and Travel
  • 01-Jan-2018 (Ahmedabad): The year began with a surprise visit to Ahmedabad because our friend Anilbhai Desai repeatedly invited (insisted) us to visit Ahmedabad for Kankaria Festival. The two-day tour had pleasant hospitality by Darshan-Shalu and we had a great time with them. We visited Kankaria Festival and Flower Show at Sabarmati River Front.
  • 22-Feb-2018 (Five days Agra Mathura Tour): Alliance Club International had installation ceremony at Agra. Seven members from Bilimora attended this event. Bhavana wanted to experience the journey by Rajdhani Train travel. She wanted to experience water, tea, breakfast, dinner and ice cream served. Earlier, it used to be offered to all. Nowadays you have to pay extra for this facility. We visited Fatehpur Sikri’s 174 ft. high “Buland Darvaja” – fort and palace inside, then we saw the Taj Mahal - the wonder of the world and lastly, we visited Mathura Temple with Gokul and Vrindavan. We stayed at Clarks Shiraz, one of the most premium and luxury hotels in Agra.
  • 07-Apr-2018 (Poicha - Rajpipla Tour): 17 tourists, mostly senior citizens, excluding Nidhi and Aarna visited Poicha for a night stay. There is a big temple on the riverbank of Narmada. We saw a big garden with multiple presentations of Ramayana – Mahabharat, a big statue of Lord Krishna, Mirror Museum and what not. There is a big temple, Kuber Bhandari, 100+ steps high on the other side of the river Narmada. Many visit this templet every last day of the Hindu calendar month to be rich! We did see Rajpipla with temple and palaces.
  • 18 to 22-Sep-2018 (Goa): Bhavana and six ladies went to Goa for the four-day ladies-only tour.
  • Pune – Mumbai: Our permanent tourist destinations are Pune and Mumbai because RahulShivani and Vaishali stay there.

All said and done, how do I see the year 2018?
Of 365 days I had, I have done enough clinical practice, reading and writing plus socialising in weddings, birthdays and tours. I want to plan the year that follows in a way, I can do more clinical social services.
I am happy the year passed gave me multiple occasions to do the activity that pleases me or, let us say, makes me happy - be it a tour, attending any event or a meeting.
I know, I am what I am because of my wife Dr Bhavana, family members Vaishali, Rahul and Shivani, friends around and last but not the least Jalnagarians!

Destination Wedding

While attending my niece Khushbu’s wedding (Dr Hirak Desai’s daughter) at a party plot in Valsad, my other niece Guddi (Mrunmayi Janak Desai) suddenly coined the phrase 'destination wedding'. My vocabulary evolved with a new phrase, with a special meaning. It is a special type of wedding hosted at a location, usually far away from home.

Here, the guests reach the venue and stay for a couple of days with all the people involved in the wedding celebration. The hosts plan the wedding and send the invitation with the details of stay, events, dress code and explaining the rituals planned to be followed. Yes, this is the same conventional wedding we’ve always seen, but with creative ideas of enjoying, dancing, playing games and simultaneously conducting the wedding in an authentic manner. It is a bit costly affair for the hosts, but I’m sure they are prepared for it.

My Awakening Of The Great Indian Tribal Hospitality

An  Adivasi girl Sangita at Nahari Hotel, Pangarbari (near Wilson Hills, Gujarat) teaches us the Indian culture and way of welcoming guests!

On 15-Jun-2016, my friend Sanjay Mahant and I visited a scenic hill-station in South Gujarat – Wilson Hills (near Dharampur). We wandered during the noon enjoying the view of the hill-station and chitchatting. We just did not think of the time while experiencing the pleasing wind and nature.

Respect To Wife

After getting married, the wife changes her name and adds husband's name. Similarly, the husband should also add wife's name to his. And both can drop their fathers' names.

After the wedding, the wife wears "Mangal Sutra" and applies "Bindi" on her forehead. The married man - the husband - too should find out similar symbolic marks on neck and forehead. And till then, he should copy wearing Mangal Sutra and Bindi.


Rahul & Shivani's Wedding

Whatever smartness or intelligence one has, to anticipate the probable attitude of the future partner is difficult. So for the continuation of the marriage, adjustment and compromises are must, compulsory.



One has to marry because the law does not allow man-woman physical relations at random and society has laid certain norms of man-woman staying together. Though liberate present-day scenario allows live-in relations and physical relationship without much fuss, marriages are unavoidable.

Once decided to marry, the second question arising is the method – the technique of the wedding. How many persons to be invited, the place of the wedding, the menu and its preparation and the details of the function is the subject of this article.

Wabi Sabi - Celebrate Ageing

Wabi-Sabi is a Japanese philosophy that celebrates-respects "age" and the imperfections created by ageing (usually in inanimate objects like vases, wooden benches, etc.).

Anavils - An Endangered Community

After Parsis, Anavils (Anavil Brahmins, અનાવિલ બ્રાહ્મણ ) are the fastest decreasing community. The total population of Anavils around the world does not exceed two lakhs figure and that is also fast reducing day by day. Days are not far, beyond a century or so, when they will have to be seen/found in records, photos, and videos. Why?

Because,
   - they get married too late,
   - many are dying unmarried,
   - they wait for the career to be settled before the first (and maybe the only) childbirth.

So,
   The number of children per couple is either one or zero.
   It is certain that nothing can save this community from extinction - vanishing!
Let me try to introduce this community.

Mr. Klass W VanDer Veen - a Dutch scholar and Professor at Amsterdam University prepared a thesis on "Anavils" and wrote a book "I Give Thee My Daughter ". He concluded, "Anavils are smart, efficient, and clever but heavily disunited.”

British Government recognized Anavil as one with a sharp intellect and efficient administrator.

Ambelal G Desai (Valsad), Author of a book on Anavils of South Gujarat, who studied Anavilism extensively, said: “By and large, the people of this area – Anavils – are clever, frank, tolerant, quiet, luxury-loving and cheerful. They are not prone to quarrel readily and are not found wanting in doing whatever could be achieved lawfully.” (Anavils of South Gujarat was published in 1969 in Gujarati, and translated in English by Harish Desai and Hakumat Desai in 1995)

Captain Newport (1882) had personal and extensive contact with Anavils. He found Anavils as:
  1. Flattering and obedient
  2. On being questioned, they would hardly give a straight answer. They would either give the wrong answer prompted by selfish motives or feign ignorance.
  3. Best Farmers
  4. Smart and industrious
  5. Intelligent
The settlement report (1868) with the British says:
  1. They are known for their tact and quarrelsome nature.
  2. They are firmly insistent on getting their viewpoint accepted.
  3. They are fond of litigation and fight with unusual tenacity for a tree, a piece of land, or for a confiscated right. Only death can end their dispute.
  4. They cannot be won over by arguments or negotiations. 
I am adding my own impressions of Anavils being an Anavil one-self and staying amongst them for 64 years in two Hindi words: Aapvadai (Superiority complex) and Hamsachchai (My truth is the only truth).
  1. Superiority Complex: We (Anavils, that is) have inherited this virtue because of being “King" - the rulers. Each one of us considers him/herself "The Best" of all around and the most intelligent individual, whatever the real IQ level may be. This simple-looking virtue becomes bad to worse later when he/she progresses to consider all others inferior to him/her. The real problem starts here and because of this lack of respect for one another in particular and community, in general, cannot be expected. The unity amongst caste fellows is not to be dreamt of.
  2. My truth is the only truth: We are intelligent people and good administrators, but we dominate. Whatever one says is the only truth and it has to be followed by everyone. It is not optional nor there is any scope for correction or discussion. This nature has led to many poor relationships amongst each other and no fellow is available.
From Prime Minister, Physician, and Pleader to Peon – Anavils are everywhere!

We were living and belonging to South Gujarat (in India), from Kosamba in the north to Vapi towns within the south. 120 kilometers area between rivers Daman Ganga in the south to Kim in the north was inhabited in South Gujarat (India) by Anavils. Nowadays one can find an Anavil anywhere in any country in the world.


You can find Anavils anywhere, say:
Prime Minister of India, Morarji R Desai
Chief Justice of India, Dhirubhai Desai
Governor of the State (Andhra Pradesh), Khandubhai Desai
Managing Director of L & T, Anil M Naik
Physician to President of India, Dr Chhotubhai Naik
Pleader, Bhulabhai Desai
The list can never end until you fill all the important positions by Anavils. Let’s go deeper into history.

History of Anavils

The history of Anavils has deep roots. 5,000 years back, Anavils were brought to a village named Anaval  (then known as Anadipur) in South Gujarat from Ayodhya by Hanuman for doing Maha Yajña for Shri Rama who wanted to wash out the sin of killing King Ravana – a brahmin. They were Aryans migrated from Afghanistan.

According to the Court poet Bhukhan of Chatrapati Shivaji Maharaj, the population of Anaulla (now known as Anavils) were staying at Magadh around Bihar. The ruler Anavil named "Putrak" married to Naga Kanya "Patli" and they constructed the capital city of their state "Patli-Putrak". He said, the great Chanakya, also known as Kautilya, was Anavil.

After this great mission, these Brahmins labelled as Anavils became ruler of Kingdom Anaval. Anaval state had Vyara, Mahuva, Vansada and Chikhali talukas.

Buddhists took the Bhil community in hand to have a war with Anavils under the leadership of Vansia Bhil. The Anavil king lost this war. Around 1186 AD, the Anavil king Samandhar Vashi won the war against Vansia Bhil with the help of Rajput King of Paatan, Siddharaj Jaisinh. But he lost interest in Kingdom and gave it to Rajputs. King Digvirandrasinh was the last Rajput ruler of this state, later named as Vansada state.
Anavils were spread all around 300 villages of South Gujarat. I must tell about a few important ones with their relevant stories.
  • Anaval: Anaval is 60 km from Surat and Navsari having Shukleshwar Mahadev Temple on the bank of river Kaveri. It is considered to be the primary place of Anavil settlement in the region and Brahmins who resided here became famous as Anavil Brahmins (1932 Anaval Jagat). Anaval is our birth-place and Lord Rama had installed Lord Shukleshwar himself (1906  Vasanji Desai). Shri Kalidas (in Mukta Shastra) said Anaval was inhabited by Anavils and their marble decoration was comparable to Paris and Venice.
  • Surat: Majority of land was owned by Anavils. The credit for creation and growth of Surat city goes to Anavils. It was only Anavils, the active force in this District as it is in their names they formed different "Para" resided by a specific group of Anavils. Residents of Surat are using these names for described area till today.
  • Gandevi: "Desaiji Pedhi" of Anant Vashi is known for last 400 years. Their history is highly credit-worthy. I must tell you about the Sati Mata temple of Gandevi, situated on the bank of a pond at crossroads. The daughter of Gopalji Desai, Ichchhaben, had become "Sati" (dying on the cremation-fire of her husband). She was the first and the last Sati in Anavil community. In her memory, Desaiji family erected a temple. The people of faith go to pay obeisance to temple where a fare is held annually during festivals of Diwali.
  • Mamadev Temple of Puni: We can go on talking this and that, but I shall contain with this last story of Puni. An Anavil brother attacked robbers to protect his sister from being robbed. He attacked robbers successfully with the help of local youth but lost his own life in the pious duty of saving the sister and village from robbers. In his memory, the grateful people of Puni erected a temple "Mamadev Temple" seen till today.
Anavils are a dynamic community ready to change for better and in the process, they have had multiple resolutions for social reforms regarding marriage, engagement, dowry, thread ceremony, death and condolence. 1868 Resolution, 1924 Kaliawadi Resolution, 1929 Puni Resolution and 1931 Paria (Taluka: Olpad) Anavil Samaj Sudharak Mandal to name a few.

Gopi Naik Raso said, "The Anavil, instead of engaging himself in duties of a Brahmin, made politics dear and achieved bright success in it. He became the pillar of the state. Power and wealth were at his feet and he remained Ajachak (Non-acceptor) and a donor. Because of being non-acceptor and donor, he enjoyed a special position amongst the Brahmins. People respected him for his power and influence with the government. His generosity earned him the nickname of "Baadshah".

With all these details, who would like this great community to vanish? The attempts to save them has to start at earliest before it is too late. In addition to Anavils themselves, the NGO and Government machinery should be active to stop their decrease in number.
Timely marriage, early children (minimum two) and marriage among the same caste of Anavils are the minimum steps.
Who will do this?
Shall we start a commercial campaign to do all this?
Or shall we start preparing museum of Anavils to show the extinguished species of Anavils?
We cannot sit and relax...

The facts and statistics in this article are based on the book Anavils of South Gujarat written by Ambelal Gopalji Desai (in Gujarati) and translated in English by Harish Desai and Hakumat Desai (1995), published by Harshad K Desai.


----------------------------------
Have a look at the brief survey I conducted on Facebook.
----------------------------------



----------------------------------
And the feedback I received.
----------------------------------



Basics Of Christianity

Every third person in the world is Christian. Meaning thereby, the highest number of people of any religion are Christians. So it is quite possible, you are dealing more often with a Christian than you think. With this in mind, here is a gentle effort to introduce the said religion.


I will divide this essay into three parts:
  1. Introduction
  2. Jesus Christ and
  3. The Bible

Before Saying "Yes" For Marriage - II

Expectations from everything have gone high, be it any relation or life. And in that, marriage is no exception. So one has to be alert before saying "YES" for marriage or marriage may end suddenly without any chance of compromise. Though issues I am going to put forward may sound small and petty, they actually are of great importance.

Condolence

A few days ago, my mother (84) passed away of old age. I had an experience of being in a state of sorrow due to her demise. The article is an outcome of experiences following the incidence. I did realize the need and importance of true consolation to the grieved person. So I thought it is prudent to write from the heart words giving guidance.


Condolence: It is expressing sympathy to a misfortune or bereavement (one deprived of relative because of death).
Consolation: To give comfort or sympathy to an unhappy person.

On the death of a close relative, a sudden gap is created due to the absence of that relative. Even the mentally strong person understanding every aspect of the event becomes shocked for a while. Here is the need of true consolation known as 'condolence.'

Uncle

I am addressed as UNCLE for last 3 to 4 years. Not because, I have suddenly grown old, but because, westernization and English has attacked us. We have stopped someone telling KAKA, MAMA, MASA or FUVA which are self-explanatory words. Instead we have gone for UNCLE. I am not unhappy about this, because there is some address instead of none. I am actually getting used to with this. And I have started liking it.